Af hverju ritmenning er ekki í hættu – amatör hagfræðiskýring

„Allir óttast tímann, en tíminn óttast píramídana“ er málsháttur sem ég hef lengi haft gaman að. Við fyrstu sýn virðist hann vera algert bull. Tíminn er um það bil fimmtán milljarða ára gamall, samkvæmt viðteknum eðlisfræðikenningum, en píramídarnir aðeins nokkur þúsund ára. En þó er nokkurn sannleik þar að finna. Þessi miklu mannvirki lifðu menninguna sem skapaði þau, sem og flest allt sem hendur og hugir jarðarbúa hafa gert. Jafnvel þó ekkert verði eftir af þeim eftir tugþúsundir ára þá eru þeir eins ódauðlegir og nokkuð það sem við þekkjum.

Píramídarnir voru til er ég og þú fæddumst og verða enn á dvalarstað sínum á dauðadegi okkar. Þegar Náttfari og kona hans settust fyrst allra að á Íslandi höfðu þeir teygt sig til himins í ómunatíð og ef Ísland leggst í eyði verða þeir enn til. Eitt af því fáa sem nokkur getur reitt sig á er að píramídarnir verði á sínum stað. Þótt þeir séu jafn hverfulir öllu sem í alheiminum er þá er enginn með áhyggjur af því að þeir gufi upp einn daginn „sísona“.

Það er því nokkuð skrítið að þeirri hugsun skjóti stundum upp kollinum að ritmenning sé í hættu. Skrift er meira en þúsund árum eldri en píramídarnir. Bara af þeim bókum og blöðum sem gefin eru út á Íslandi á einu ári væri hægt að byggja dágóðan píramída (sem myndi nú grotna niður hraðar en þeir egypsku, en látum það liggja milli hluta). Og þá er ekki tekið með allt það sem kemur út á netinu eða fólk hripar á pappír með penna.

En þó heyrast raddir sem vilja meina að ritmenning sé í dauðaslitrunum. Nýlega var birt könnun í Bandaríkjunum þar sem því var haldið fram að Ameríkanar væru að minnka við sig í lestrinum. Það er í raun merkilegt hve litlar mótbárur hún vakti, þó að hún hafi verið stórgölluð. Ég ætla ekki að fara nánar út í það en bendi ykkur að lesa þessa grein. Það eru fleiri á þeirri skoðun að ritmenning sé í hættu. Þetta er svo viðtekið að þessi bandaríska könnun var varla talin fréttnæm. Fólk nefnir kvikmyndir, tölvuleiki, internetið og svo skrímslið sem leynist í skáp svo margra afturhaldssinna, póstmódernisma. Ég blæs á allt slíkt. Þarna er mikill misskilningur á ástæðum þess að fólk les og skrifar, eða raunar hvers vegna samfélagið kennir börnum að lesa og skrifa.

Það vill gleymast að stafróf eru skilvirkasta tæki mannkyns til að miðla upplýsingum. Þó talað mál hafi margt fram yfir ritmálið, þá er skrift að sönnu skilvirkari. Fyrir flesta tekur skemmri tíma að lesa texta en að heyra hann fluttan. Þess vegna er hagkvæmt fyrir samfélagið að allir læri að lesa og skrifa. Þá borgar það sig líka fyrir einstaklinga að kunna það. Þó til sé fólk sem plumi sig án þess að geta lesið og skrifað þá þarf ég vonandi ekki að færa mikil rök fyrir því að það sé hamlandi fyrir einstaklinga í nútímasamfélagi að kunna ekki til stafs. Það borgar sig bæði fjárhags- og samfélagslega, ólæs manneskja fær ekkert nema skítadjobb og að auki er litið niður á hana.

Þar sem það er fólki í hag að læra lestur og skrift, og það er auðvelt að verða sér út um þá þekkingu, þá mun fólk kunna það. Það mun ekki gerast fyrr en einhver finnur upp skilvirkari leið til upplýsingamiðlunar. Ef það gerist, þá mun ritmenning að vissu líða undir lok, en það mun ekki gerast í bráð. Ég ætla ekki að spá fyrir um hvenær það gerist þar sem fáir hafa farið vel út úr því að spá fyrir um framtíðina. Ég ætla ekki heldur að giska á hvað gæti leyst skriftina af hólmi, en læt mér detta í hug einhvers konar tækni þar sem upplýsingum væri komið beint inn í heilann.

Að lokum vil ég minnast á ritlistina. Hún er ekki tilgangur þess að fólk les og skrifar en er eðlileg afleiðing þess. Meðan fólk les mun vera til fólk sem vill lesa sér til skemmtunar og þá mun annað fólk starfa við það að skrifa fyrir það. Því fleiri sem lesa því meiri sköpun. Framboð og eftirspurn.